Trên độ cao trung bình từ tám trăm đến hơn một nghìn hai trăm mét so với mực nước biển, vùng cao nguyên rộng hơn 5.000 ha các thôn thuộc xã Tân Lập cũ (nay là xã Tân Quang, tỉnh Tuyên Quang) mở ra như một vòm trời khác: khoáng đạt, nhiều tầng địa hình, và giàu bản sắc của những cộng đồng người Dao, Mông, Pà Thẻn sinh sống nơi đây từ bao đời. Sau sáp nhập đơn vị hành chính, vùng đất từng mang tên Tân Lập như được khoác thêm màu áo mới, nhưng vẻ đẹp nguyên sơ và sức hút khám phá của nó thì vẫn vẹn nguyên, thậm chí còn rõ nét hơn trong quy hoạch phát triển du lịch của địa phương.
Từ ngã ba trung tâm xã Tân Quang, rẽ theo Tỉnh lộ 177 chừng ba cây số là cái ồn ã của phố thị lập tức rơi lại phía sau. Con đường nhựa uốn lượn như thân rắn khổng lồ trườn qua những sống núi. Ai tay lái còn non hẳn sẽ có vài phen “nín thở”, nhưng đó chính là vẻ quyến rũ khó cưỡng của miền đất Tây Bắc Quang. Nơi đây đóng vai trò như trạm trung chuyển tự nhiên giữa cung du lịch Lào Cai – Hà Giang – Cao nguyên đá Đồng Văn, một tuyến đường mà dân mê trải nghiệm luôn xem là “đường thử lửa”.
Một người dân tươi cười, chỉ tay về phía rặng núi mờ và tươi cười: “Lên Cổng Trời 1 săn mây đi! Rẽ phải chút nữa là đến thác rừng già rồi leo lên Chu Thượng.” Chu Thượng, như thường lệ, đón khách bằng sự tinh khiết của rừng chè Shan Tuyết cổ thụ. Giữa rừng, ông Triệu Chàn Quấy – người trông nom những gốc chè cổ – kể rằng các nhà khoa học xác định khu rừng này có tuổi đời ít nhất hơn 130 năm. Thổ nhưỡng và khí hậu ở Chu Thượng khiến cây chè ở đây như nắm giữ linh khí của núi, nước suối chảy từ rừng già mùa Hè thì lạnh mát, mùa Đông lại ấm lạ thường.
Ông Quấy pha ấm trà Shan vừa hái, mùi hương phảng phất vị ngọt của sương và vị thanh của gió. Ông bảo người Dao có nhiều cách chế biến chè truyền thống kỳ công: chè lên men trong ống bương, chè nướng phồng trắng trên than hồng… Mỗi cách lại cho một tầng hương riêng, như những câu chuyện nhỏ được kể bằng khói bếp.
Chỉ vài trăm mét từ rừng chè là thác nước lớn đập vào vách đá tung sương trắng xoá. Mùa Hè, vụng thác là nơi lý tưởng để tắm. Mùa Đông, nó trở thành khúc nhạc trầm vang vọng của núi rừng. Từ đây, dải Tây Côn Lĩnh lộ dần trong mây, kiêu hùng như thách thức bước chân những người ưa cảm giác chinh phục.
Rời Chu Thượng, đường men xuống thôn Khá Thượng. Ngôi bản nằm ở độ cao ngàn mét, như một chiếc nôi giữa rừng già. Viện Hàn lâm Khoa học Việt Nam đánh giá khu rừng Khá Thượng là rừng nhiệt đới gió mùa nhiều tầng, giàu động thực vật, có cả tre trúc đan xen với những thân gỗ cổ thụ phủ đầy rêu, đẹp như cảnh phim giả tưởng. Ông Triệu Quầy Xeng – cho biết người Dao, Mông, Pà Thẻn sinh sống ở “Ba Khá” không chỉ làm ruộng bậc thang mà còn bảo tồn hơn trăm hecta chè Shan Tuyết, nuôi gia súc và gìn giữ hàng ngàn hecta rừng nguyên sinh. Ở Cổng Trời, nơi ngắm mây lý tưởng nhất, xã dự kiến xây dựng điểm dừng chân để du khách có thể cắm trại, săn mây, ngắm sao, nghe tiếng rừng kể chuyện.
Đi tiếp về Minh Hạ, khung cảnh mở ra theo một nhịp khác: suối cá trong veo, tiếng hát giao duyên của người Pà Thẻn, những khung dệt thổ cẩm lấp lánh sắc màu đang được phục dựng thành làng nghề. Người Pà Thẻn với vũ điệu nhảy lửa nổi tiếng – đôi chân trần bước trên than hồng để tiễn năm cũ, chào năm mới – luôn khiến du khách tròn mắt kinh ngạc. Ai đến đúng dịp Tết sẽ cảm nhận trọn vẹn sự thiêng liêng và mạnh mẽ của nghi lễ này.
Chiều Đông se lạnh, mây vắt ngang sườn núi, tôi rời Tân Quang với lời hẹn mùa đào rừng nở hồng rực. Vùng đất từng mang tên Tân Lập hoang sơ ngày nào, giờ trong diện mạo mới vẫn giữ được phần cốt lõi đẹp nhất: sự hào sảng của thiên nhiên và chiều sâu văn hóa của những tộc người nơi miền sơn cước.
Tin bài gốc: Nguyên Hùng
